14 އަދި 15 ވަނަ ޤަރުނުގައި ޗައިނާގެ ރެކޯޑް ތަކުގައި ދިވެހިރާއްޖެ: 1 ވަނަ ބައި
ތަޢާރަފް:
އަޅުގަނޑު މި މަޒްމޫނަކީ ދިވެހިރާއްޖެ އާއި ބެހޭގޮތުން ލިޔެވިފައިވާ ޗައިނީސް ރެކޯޑްތަކުގެ މައްޗަށް ބަލާލުމަށް ލިޔަމުންދާ ސިލްސިލާ މަޒްމޫނުތަކުގެ ތެރެއިން ފުރަތަމަ މަޒްމޫނެވެ. މި މަޒްމޫނުތަކަުގައި އަޅުގަނޑު ބަލާލާނީ މީލާދީން 14 އަދި 15 ވަނަ ޤަރުނުގައި އިންޑިޔާކަނޑުގެ ވިޔަފާރީގައި އުޅުނު ޗައިނާގެ މީހުން ރާއްޖެއާއި ބެހޭގޮތުން ލިޔެފައި ލިޔުންތަކުގެ މައްޗަށެވެ. މިގޮތުން ޗައިނާގައި ވެރިކަންކުރި މިންގް ޑައިނާސްޓީގެ ދުވަސްވަރު ( 1368-1644) ދަތުރު ވެރިން ލިޔެފައިވާ ލިޔުން ތަކުގެ، ތިރީގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ ތަރުޖަމާތަކަށް ރިއާޔަތް ކޮށްފައިވާނެއެވެ.
1. ރޮކް ހިލް އިނގިރޭސިބަހަށް ތަރުޖަމާކުރި ވަން ތާޔެން ގެ “ތައު އީ ޗީލިއޭ”- TICL
2. ޖޭ. ވީ. މިލްސް އިނގިރޭސިބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރެއްވި މާ ހުއާންގެ “ޔިންގ ޔައި ޝެންގލާން” -YYSL
3. ޖޭ. ވީ. މިލްސް އިނގިރޭސިބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރެއްވި ފެއި ސިންގ ގެ “ސިންޗިއާ ޝެންލާން” – HCSL
4. އެކިބޭބޭފުޅުން ތަރުޖަމާކުރެއްވި މިންގ ޝިލޫ (މިންގ ޑައިނާސްޓީގެ ރެކޯޑް)- MSL
މާ ހުއާން އާއި އޭނާގެ ފޮތުގެ ތަޢާރަފެއް
މާ ހުއަން (ﻣَﺎ ﺧُﻮًا) އަކީ މީލާދީން 1380-1460 ގައި ޗައިނާގައި އުޅުއްވި މުސްލިމު ސައްޔާހު (explorer) އެކެވެ. މިންގ ދަރިކޮޅުގެ ވެރިކަން ޗައިނާގައި އޮތް ދުވަސްވަރު އުޅުނު “ހުއިހުއި” ނަމަކަށްކިޔާ ނަސްލުގެ ބޭފުޅެކެވެ. މާ ހުއާން އަކީ ގިނަ ދުވަސްތަކަކަށް މިލިޓަރީގައި ޚިދުމަތްކުރެއްވި އަދި ދެކުނުގެ ސަޤާފަތުގެ ތެރޭ ބޮޑުފުޅުވެގެން އައި ބޭފުޅެކެވެ. މާ ހުވާން އަކީ މަޝްހޫރު އެޑްމިރަލް ޒެންގ ހީ (ޗެން ހޯ) އާއެކު އޭނާގެ ބިޔަ 7 ދަތުރުފުޅުގެ ތެރެއިން 3 ދަތުރުފުޅުގައި ބައިވެރިވެފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ. އޭނާޔަކީ އަރަބިބަހާއި ފާރިސީ ބަހުން ތަރުޖަމާކުރައްވާ މުޢާމަލާތް ކުރައްވަން ދެނެވަޑައިގެންނެވި ބޭފުޅެއް ކަމުގައިވެއެވެ. އެހެންކަމުން މީލާދީން 1412 ގައި ޗެން ހޯއަށް ދަތުރުތަކުގެ ރަސްމީ ކޮމާންޑަރެއްގެ ރޯލް އަދާކުރެއްވުމަށް ރަސްކަމުން އަމުރު ނެރުއްވުމާއެކު މާހުއާން އަކީ ޗެން ހޯ ގެ ސްޓާފެއްގެ ގޮތުގައި އާއި ރަސްމީ ތަރުޖަމާނުގެ ގޮތުގައި ހަމަޖެއްސި
އެޑްމިރަލް ޒެންހޯގެ ސިފަޔަށް ހަދާފައިވާ ބުދެއް
ޒެންގ ހީއަކީ މީލާދީން 1371 އިން 1433 އާއި ދެމެދު ދިރިއުޅުއްވި ކުރީގެ މިންގ ޑައިނީސްޓީގެ މުސްލިމު އެޑްނިރަލް އެކެވެ. މިގޮތުން ބިޔަކަނޑުތަުގެ ދަތުރުވެރިއަކަށް ވުމުގެ އިތުރަށް އެބޭފުޅާއަކީ އެކްސްޕްލޯރާއެއް، ފްލީޓް އެޑްމިރަލްއެއް އަދި ޑިޕްލޮމެޓެއްވެސް މެއެވެ. މާ ހުއާން ޒެންހޯގެ ހަތަރުވަނަ ދަތުރުފުޅާއި، ހަ ވަނަ ދަތުރުފުޅާއި އަދި ހަތްވަނަ ދަތުރުފުޅުގައި ބައެިވެރިވެފައިވެއެވެ. މި ދަތުރުފުޅުތަކުގެ ދަތުރުނާމާ މާ ހުއާން އާއި އޭނާގެ އެކުވެރި، ގްއޯ ޗޮންގލީ ލިޔުއްވަމުން ގެންދެވި އެވެ. މިގޮތުން ދަތުރުފުު ތަކުގައި ޒިޔާރަތްކުރެއްވި ޤައުމުތަކުން ފެނުނުކަން ނޯޓުކުރައްވަމުން ގެންދެވިއެވެ. މީލާދީން 1415 ގައި މާހުވާން އެނބުރި ޗައިނާއަށް ވަޑައިގެން ލިޔުއްވި ނޯޓްތައް އެއްކުރައްވައި ފޮތެއްގެ ސިފައިގައި ލިޔުއްވިއެވެ. އެކިއެކި ސަބަބުތަކާހުރެ މާހުއާން ގެ ފޮތް ޔިންޔާ ޝެންގލާން (The Overall Survey of the Ocean’s Shores) ޝާއިއުކޮށްފައިވަނީ 1451 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. މި އަސްލުފޮތް މި އަދާހަމަޔަށް ފެންނަން ނެތްކަމުގައި ވިޔަސް މާހުއާން ފޮތުގެ ފަހުގެ ކޮޕީތައް ހިމާޔަތް ކުރެވިފައިވެއެވެ. މި އެޑިޝަންތަކުގައި ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ ތަފާތުތަކެއްވެއެވެ. މީގެ ތެރެއިން އެންމެ ސައްޚަ އެޑިޝަންއެއްގެ ގޮތުގައި ތާރީޚީ ޢިލްމުވެރިން ބުރަވެ ވަޑައިގަންނަވަނީ ޗައިނީސް ޢިލްމުވެރިޔާ ފެންގ ޗެންގޗުން 1935 ލިޔުއްވި އެޑިޝަންއެވެ. އަޅުގަނޑު މި މަޒްމޫނު ލިޔުމަށް ބޭނުންކޮށްފައިވަނީ އެ އެޑިޝަންގެ ބައްލަވައިގެން ޖޭ. ވީ. މިލްސް އިނގިރޭސި ބަހަށް ތަރުޖަމާކުރެއްވިފޮތެވެ.
ޒެންހޯގެ ފްލީޓްގައި ހިމެނޭ ބޯޓެއްގެ ނަމޫނާއެއް (ފޮޓޯ: މައިކް ޕީލް)
ޒެންހޯގެ ދަތުރުތަކުގެ މަގުތަކާއި މަންޒިލްތައް. ސޯސް: ނެޝެނަލް ޖިއޮގްރަފިކް ސޮސައިޓީ، 2005
މާ ހުއާންގެ ޔިންގ ޔައި ޝެންގލާން ގައި ދިވެހިރާއްޖެ
އޭނާގެ ފޮތުގައި ދިވެހިރާއްޖެ ބަޔާންކޮށްދީފައިވާ ބައިގެ ތަރުޖަމާއެއް ތިރީގައިވަނީ އެވެ.
“ސުމެންތަލާ (އިންޑޮނީޝިޔާގެ ސުމަޓްރާ) އިން ފުރައިގެން ޝާއޯ ފަރުބަދަތައް (ޓައިވާންގެ ފަރުބަދަ ތަކެއް) ހުރަސްކޮށް ހުޅަނގު ދެކުނަށް ރަނގަޅު ވަޔަށް ދިޔަނަމަ 10 ދުވަހުން މިރަށްތަކަށް ދެވެއެވެ. މި ޤައުމަށް ކިޔާ ބިދޭސީ ނަމަކީ “ޓިއަށްކަން” އެވެ. ވަށައިފާރު ލެވިފައިވާ ސިޓީ އެއް އަދި މީހުން ބައިބޯކޮށް އުޅޭ ސަރަހައްދެއް ނުވެއެވެ. (މީހުން) އެކުގައި ދިރިއުޅެނީ ފަރުބަދަތަކުގެ މަތީއެވެ.( ޗައިނާ ބަހުން ކަނޑުން މައްޗަށް އުފުލިފައިވާ ކޮންމެ ތަނަކަށް ކިޔާނީ ޝާން އެވެ. އެއީ ފަރުބަދައެވެ.)
(ކޮންމެ ރަށެއްގެ) ހަތަރުފަރާތުގައިވެސް ވަނީ ކަނޑެވެ. ކޮންމެ ތަނެއް މާ ބޮޑު ސަރަހައްދަކަށް ފެތުރިފައި ނުވެއެވެ. އަދި ހީވަނީ ކުޑަރަށެއް ހެންނެވެ. މި ޤައުމުން ހުޅަނގައް ދާއިރު ދަތުރުކުރާ މަގަށް ބަދަލު އާދެއެވެ. ކަނޑުގެ މެދުގައި ޤުދުރަތީގޮތުން އުފެދިފައި ސިޓީގެ ފާރުގައި ހުންނަ ދޮޜެއް ފަދައިން ގަލުގެ ދެ ދޮރެއްވެއެވެ. (ބެލެވޭ ގޮތުގައި މިއީ އެ ބައިމީހުން ޒިޔާރަތްކުރި ރަށެއްގެ ފަޅުތެރެއަށްވަދެވޭ ތަނެވެ. ނުވަތަ މިއީ އަތޮޅުގެ އެތެރެވަރިއަށް ވަދެވެން އޮންނަ ކަނޑު އޮޅިއެވެ) ލިއު (ރަށް) ނަމަކަށް ކިޔާ 8 ތަންވެއެވެ. ފުރަތަމަ ތަނަށް ކިޔަނީ ޝާ ލިއު އެވެ. ދެވަނަ ތަނަށް ކިޔަނީ ޔެން ވަންގ ޕުޗިލިއު އެވެ. ތިންވަނަ ތަނަށް ކިޔަނީ ޗައި ޗައައާން ލިއު އެވެ. ހަތަރުވަނަ ތަނަށް ކިޔަނީ މާލި ސީ (ޗީ) ލިއު އެވެ. ފަސްވަނަތަނަށް ކިޔަނީ ޗިއާ ޕިންނިއެން ލިއު އެވެ. ހަވަނަ ތަނަށް ކިޔަނީ ޖިޔާ ޖިޔާ ލިއު އެވެ. ހަތްވަނަ ތަނަށް ކިޔަނީ އަން ދޫ ލީ ލިއު އެވެ. އަދި އަށްވަނަ ތަނަށް ކިޔަނީ ކުއަންޖޫ ލިއު އެވެ. މި އަށް ތަނުގައި ދޭސީ ވެރިން ތިބެއެވެ. ވިޔަފާރި އުޅަނދުތައް އެއްތަނުން އަނެއްތަނަށް ގޮސްހަދައެވެ.
އިތުރަށް ކުދި ހަނި ރަށްތަކެއް ވެއެވެ. ދޫދޫމަތިން ކިޔާ ގޮތުން ތިން ހާހައްވުރެ ގިނަ ރަށް (ލިއު) ވެއެވެ. ތެދަށް ބުނާނަމަ މިތަނަށް ކިޔަނީ ތިން ހާސް މަޑު ކަނޑެވެ. މިރަށްތަކުގެ އަހުލުވެރިން އުޅެނީ ހޮހޮޅަތަކުގައެވެ. އެބައިމީހުންނަކަށް ހަނޑުލަކީ ނުވަތަ ދަނޑުވެރިކަމުގެ ބާވަތްތަކަކީ (grains) ކޮބައިކަން ނޭގެއެވެ. ކެއުމަށް މިބައި މީހުން ހިފަނީ މަހާއި ޑިނގާ އެވެ. އަންނައުނު ލާންވާންވާގޮތް މިބައިމީހުން ނުދަނެއެވެ. އައުރަނިވާކުރަން ކުރިމަތީގައި އާޢި ބިއްދަށުގައި ޖަހަނީ ގަސްގަހުގެ ފަތެވެ. (ނޯޓް: ބެލެވޭ ގޮތުގައި މިއީ ދިވެހިންގެ ފަރާތުން އަޑު އިވިފައިވާ ވާހަކަތަކެކެވެ. ފަހަރުގައި މި އީ ދިވެހިން ކިޔާއުޅުނު އަންޑަމަން އަދި ނިކޯބާގެ ރަށްތަކުގެ އަހުލުވެރިންގެ ވާހަކައެވެ.)
އޮޔާއި ވައި ގޯސްވެ މާލިމީއަށް މިސްރާބުގެއްލި އަދި ހުންގާނު ހަލާކުވެއްޖެނަމަ މިރަށްތައް ހުރަސްކޮށް ދަތުރުކުރާ އުޅަނދުތައް އެނބުރޭ އޮއިގައިޖެހި މަޑުމަޑުން ކޮންޓްރޯލުން ނެއްޓި އަޑިއަށް ދެއެވެ. (އަދި) އާންމު ޤަވައިދަކީ، ބޯޓަކުން ދަތުރުކުރާނަމަ މިރަށްތަކާއި ކައިރި ނުވުމެވެ.
ޓިއަންކަން (ރާއްޖެއާއި ލެކެޑިވްސް) ޤައުމުގައި ރަސްގެފާނާއި، އެހެނިހެންވެރިންނާއި ރައްޔިތުންނަކީ މުސްލިމުންނެވެ. މިބައިމީހުންގެ އާދަކާދަތައް ވަރަށް ސާފުވެ ރަނގަޅެވެ. އެންމެން އެބައިމީހުންގެ ދީނުގެ އުސޫލުތަކަށް ތަބާވެއެވެ. މައިގަނޑުގޮތެއްގައި ދިރިއުޅުމަށް ޚިޔާރުކުރަނީ މަސްވެރިކަމާއި ރުށް އިންދުމެވެ. އެބައިމީހުންގެ އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުން އަތާއިފައި ކޮންމެވެސްވަރަކަށް ކަޅެވެ. ފިރިހެނުން ބޮލުގައި އުއި ފޮށައެއް އަޅައެވެ. އަދި ހަށިގަނޑުގެ ތިރި ފޭލިން ނިވާކުރެއެވެ. އަންހެނުން މަތި ނިވާކުރަން ކުރުހެދުމެއް ލައެވެ. އަދި ފޮތިގަނޑަކުން (ފޭލީ) ތިރިނިވާކުރެއެވެ. އަދި މޫނުފިޔަވާ ބޯނިވާކުރަން ފުޅާ ފަށުއި ބުރުގާއެއް އަޅައެވެ. ކައިވެންޏާއި ޖަނާޒާ ތަކުގައި ކުރާކަންކަން ކުރަނީ މުސްލިމުންގެ ދީނުގައި އޮންނަ ގޮތަށެވެ. އެކަންކަން އޮންނަގޮތަށް އެބައިމީހުން ކުރެއެވެ. ބިމުން ލަކާ ވަކަރު ލެބެއެވެ (މިއީ އެންދުުމުން މީރުވަހެއް ދުވާ ލަކުޑިއެކެވެ. ބަލެވޭ ގޮތުގައި މިއީ ރާއްޖެމީހުން ބޭރުން އެތެރެކޮށްގެން އެކިބޭނުންތަކަށް ގެންގުޅެމުން ދިޔަ އެއްޗެކެވެ). އެއީ މާ ގިނައެއްކޮށެއް ނޫނެވެ. ކާށި ވަރަށް ގިނައިން ލިބެއެވެ. ހުރިހާ ތަންތަނަކުން ކާށިގަންނަން އެތަނަށް ދެއެވެ. ވިޔަފާރި މުދަލުގެ ގޮތުގައި އެހެން ޤައުމުތަކަށް އެބައިމީހުން ކާށި ވިއްކަން ދެއެވެ. ނާށި ގަނޑު ކުޑަކޮށް ހުންނަ ކާށި އެބައިމީހުން ގެންގުޅެއެވެ، މީގެން ބުއިންތައް ބޯން ބޭނުންކުރާ ތަށި ހަދައި އުޅެއެވެ، އޭގެ ފައި ހަދަނީ ފިނިފެން ވަކަރުން (ރޯސް ވުޑް) އިންނެވެ. އަދި އޭގެ އަނގަމައްޗާއި ފައި ބޭރުގެ ވަރުނީހުން ވަރުނީސް ކުރެއެވެ. އެތަކެތި އެހާ އާންމެއް ނޫނެވެ. ކާށީގެ ބޮބިގަނޑުން ރޯނުވަށައެވެ. ފަލަ ރޯނާއި ހިމަރޯނެވެ. މިރޯނު ފުނިޖަހާފައި ގޭތެރޭގައި ހުރެއެވެ. (އަދި) އެހެން ތަންތަނުން އަންނަ އުޅަނދުފަހަރުން ހުރިހާ ތަންތަނަކުން މިރޯނު ގަންނަން އާދެއެވެ. މިބައިމީހުން މިރޯނުން ބޯޓު ބަނުމަށާއި އެހެން ބޭނުންތަކަށް ތަފާތު ޤައުމުތަކުގައި ވިއްކައެވެ. މިބައިމީހުން އުޅަނދުތައް ހަދާއިރު މޮހޮރު ބޭނުމެއް ނުކުރެއެވެ. އަދި މަދުން ނޫނީ ލޯވަޅު އަޅާވެސް ނަހަދައެވެ. އަދި މި ރޯނުބޭނުންކޮށްގެން ވަކަރުތައް އެއްކޮށް ބަނދެއެވެ. އިތުރަށް ބޭނުންކުރަނީ އިލިއެވެ. އަދި ދިޔަވުން ހުއްޓުވަން ހީވާގޮތުން ބޭރުންގެންނަ އެއްޗެއް އުނގުޅައެވެ.
ފޯއްމުލަކުން މީހެއްގެ ކައްވަޅަކުން ފެނިފައިވާ ގަލުގެ އެއްޗެއްގައިވާ ބޮލިތަކެއް- (ފޮޓޯ: ޑރ އޭން ސީ ހާއަވާރ/ ޔުނިވާރސިޓީ އޮފް އީސްޓް އެންޖްލިއާ)
އެބައިމީހުންގެ މާވަހަރާއި ބެހޭގޮތުންނަމަ ބުނެވޭނީ މަސްވެރިން އާންމުކޮށް ހޮވަނީ ބޭރަށް ދަމާ އޮއި ހުންނަތަންތަނުންނެވެ. އޭގެ ކުލަަވައްތަރީ ފެނަށްލާފައި އޮންނަ މުށި އެއްޗެއްގެ ކުލައާއި އެވެ. ވަސްބަލާއިރު އޭގައި އެއްވެސް ވަހެއް ނުހުރެއެވެ. އަލިފާނުގައި އެންދުމުން ހަމައެކަނި ދުވަނީ ނުބައިވަހެކެވެ. އެއަށް ދެނީ ތަފާތު އަގެކެވެ. ގަންނަމީހުން އެއާއި ގުޅޭ މިންވަރުގެ ރިއްސަށް ގަނެއެވެ. އެބަމީހުންގެ ބޮއްޔާ ބެހޭގޮތުން ބުނެވޭނީ، މީހުން އެތަކެތި އެއްކޮށް ފަރުބަދަތަކެއްހެން ފުނިފުންޏަށް ޖަހާފައި ހުރެއެވެ. މި ތަކެތި ދާ ބޭނުންކޮށްގެން ނަގާ މަސްގަނޑު ވީރާނާވެދާން ބަހައްޓައި އެތަކެތި ވިއްކަން ތައިލެންޑް(Hsien Lo) އަށާއި ބެންގާލަށް (Pang-ko-la) ފޮނުވައެވެ. އެބައިމީހުންގެ ކަޅުބިލަ މަހާމެދު ބުނެވޭނީ އެ މަސްކަނޑާ އަރި އަރި ޖަހާ އަވީލައި ހިއްކައި ރައްކާކުރެއެވެ. ހުރިހާ ޤައުމަކުންވެސް މިތަކެތި ގަނެ އެހެންތަންތަނުގައި ވިއްކަން ގެންދެއެވެ. އެތަކެތި ވިއްކަނީ ރަށު ކަނޑު މަސް (sea liu fish) ނަމުގައެވެ.
އެބައިމީހުން ކުރެހުންއަޅާފައިވާ ތަފާތުބާވަތުގެ ފަށުއި ރުމާ ވިޔެއެވެ. ރޮދިކައިރިކޮށް, ބޭނުންތެރި މިންވަރަށް ދިގުކޮށް އަދި ފުޅާކޮށެވެ. އެހެނިހެން ތަންތަނުން ވިޔެފައިވާ ތަކެއްޗަށްވުރެ ރަނގަޅުކަން ނިންމެއެވެ. ރަންކުލައިގެ ޖަރީކޮށްފައި ހުންނަ ރުމާލުގެ ތަފާތު ވައްތަރުވެސް އެބައި މީހުން އަތުގައި ހުރެއެވެ. އެތަކެތި ފިރިހެނުން ބޮލުގައި އަޅައެވެ. މިތަކެތީގެ އަގު 5 ލަޔަންގް ރިއްސާ (250 ގުރާމު ރިހި) އެއްވަރު ވެއެެވެ. މޫސުމާ ގުޅޭގޮތުން ބުނެވޭނީ 4 މޫސުމުގައިވެސް ހޫނު މޫސުން ހައި ހޫނުަދައެވެ. ބިންގަނޑު ވަރަށް ދެރައެވެ. ހަނޑޫ ވަރަށް ތަދެވެ. ގޮދަން ނުހުރެއެވެ. ތަރުކާރީވެސް އެހާ ގިނައެއް ނޫނެވެ. ގެރި، ބަކަރި، ކުކުޅު ހައު އަދި އަސްދޫނި މިހުރިހާ އެއްޗެއް ހުރެއެވެ. މިއީ އެބައިމީހުން އަތުގައި ހުންނަ އެއްޗިއްސެވެ. މީގެ އިތުރަކަށް ވިޔަފާރި މުދަލެއް އެބައިމީހުން އަތަކު ނުހުރެއެވެ. ރަސްގެފާނު ރިހި ބޭނުން ކުރަނީ އާންމުކޮށް ބޭނުންކުރަން ކުދި ލާރި ޖަހާށެވެ،
ޤައުމުގެ މެދުތެރޭގެ އެކެއް ނުވަތަ ދެ ޓްރެޝާރ ބޯޓު މި ތަނަށް ދިޔައެވެ. އެބައިމީހުން މާވަހަރާއި، ކާއްޓާއި އަދި އެހެނިހެން ތަކެތި ގަތެވެ. އެއީ ކުޑަ ޤައުމެކެވެ.”